Analyse: over een paar jaar is Nederland onregeerbaar

12/03/2021

De Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen van komende week zouden weleens de laatste kunnen zijn die een normale regeringsvorming opleveren. Als de huidige politieke trends zich doorzetten, is Nederland binnen een paar jaar praktisch onbestuurbaar.

Een blik op de laatste peilingen leert dat drie van de vier huidige coalitiepartijen op (licht) verlies staan. Zowel VVD, CDA als D66 leveren zetels in ten opzichte van de verkiezingen van vier jaar geleden. Alleen ChristenUnie blijft op hetzelfde aantal zetels. Dit houdt in dat de coalitie de meerderheid kwijt is en een vijfde partij erbij moet zoeken, zou men na de verkiezingen met elkaar verder willen. Logischer lijkt het echter om ChristenUnie als kleinste partij in te ruilen voor een linkse partij met meer zetels. PvdA ligt dan het meest voor de hand. Willen de sociaaldemocraten dat? De regering die dan ontstaat, is op het eerste oog meer evenwichtig. Twee meer conservatieve partijen en twee meer progressieve partijen. Dat kan een basis zijn voor een goede samenwerking. Mark Rutte heeft daarnaast bewezen dat hij zowel met links als rechts door één deur kan, zolang elke partij maar door de deur gaat die hij openhoudt.

Versplintering en populisme

Tot zover het goede nieuws over de komende verkiezingen. Het slechte nieuws triomfeert. Er komen waarschijnlijk meer partijen in de Tweede Kamer dan ooit. Naast alle partijen die er nu al in zitten, lijken ook JA21, Volt en wellicht BIJ1 zetels te halen. Prima vanuit democratisch oogpunt, maar het land wordt er wel steeds meer onregeerbaar door. Hoe meer partijen aanspraak maken op 150 Kamerzetels hoe moeilijker het wordt een meerderheidscoalitie te smeden. Vooral als sommige partijen bij voorbaat geen kans krijgen om in de regering te komen.

Zolang Geert Wilders zijn standpunten ten aanzien van moslims niet wijzigt, zal er geen enkele partij zijn die met hem in zee wil. De PVV is wel goed voor rond de 20 Kamerzetels en daarmee zeer waarschijnlijk de op één na grootste fractie. En wat gaat die andere populist doen, Thierry Baudet? In de peilingen breekt hij nog geen potten met zijn Forum voor Democratie. Van 2 naar 4 zetels is winst, maar weinig politici zullen daarvan nu slapeloze nachten hebben. Ook Baudet is terecht een persona non grata met zijn fake nieuws, racisme en andere bedenkelijke uitspraken. Maar hij trekt toch een bepaald type kiezer aan en is als enige politicus constant op campagnetournee door het land. Gaat dat nog invloed hebben op zijn uiteindelijke score?

Wat met het post-Rutte tijdperk?

Was het slim van Mark Rutte om nog een vierde keer premier te willen worden? Daar kun je grote vraagtekens bij plaatsen. Het afgelopen jaar heeft hij flinke deuken in zijn imago opgelopen. Toeslagenaffaire, aanpak coronacrisis. Ondanks het feit dat de VVD veruit de grootste partij blijft, zal niet iedere VVD-stemmer nog steeds per se vierkant achter Rutte staan. Maar wie moet dan de klus klaren?

Dat is de vraag die de komende jaren boven Nederland blijft hangen. Wat na het tijdperk Rutte? Hij heeft zijn onvolkomenheden, zijn minder charmante trekjes. Maar er is geen enkele andere politicus in Nederland die boven hem uitstijgt en aan wie het kiesvolk de macht toevertrouwt. Daarbij moeten we niet alleen kijken naar Nederland zelf, maar ook naar Europa en de rest van de wereld. Stel je voor dat Wilders premier wordt of nog erger Baudet. Wat voor figuur zou Nederland dan slaan in de wereld? Oh ja, er zijn genoeg Nederlanders die dat scenario zullen zien zitten. Het merendeel gruwelt echter bij de gedachte alleen al. En dus rekent men op Mark Rutte die de boel draaiende moet houden.

Nog vier jaar Rutte erbij. Vooropgesteld dat Rutte IV, in welke samenstelling dan ook, niet voortijdig valt. Nederland en Europa kan weer gerust gaan slapen. Maar daarna? Er komt een moment dat Rutte ermee kapt. Wat dan? Dat is het moment waarop Nederland praktisch onregeerbaar wordt, ervan uitgaande dat er dan geen enkele partij meer zal zijn die nog ver boven de 30 zetels haalt. Ook de VVD niet meer, want het Rutte effect is dan weg. Het zou goed zijn als de gevestigde politieke orde daar een remedie op gaat vinden de komende jaren.

De kiezer kan dit worst case scenario zelf ook voorkomen door nu al goed te overwegen naar wie zijn/haar stem gaat de komende week. Een proteststem tegen het coronabeleid, tegen de fouten van tien jaar Rutte: het is allemaal heel begrijpelijk en verdedigbaar, maar wat is straks bij de volgende verkiezingen het resultaat van die populistische stem? De geest van een politiek (te) versnipperd land zal dan heel moeilijk weer in de fles te stoppen zijn.