Wat te doen met de erfenis van Leopold II?

12/06/2020

Amerikaanse generaals ten tijde van de burgeroorlog, Columbus, Churchill. Vele beroemdheden uit de geschiedenis worden momenteel beschuldigd dat ze in hun tijd hebben meegeholpen aan racisme, slavenhandel en andere kwalijke praktijken. In België spitst de historische discussie zich vooral toe op koning Leopold II. Moet België excuses maken voor zijn handelen in Congo-Vrijstaat en wat te doen met al die standbeelden van hem doorheen heel het land?

Geschiedenis

Leopold II kreeg het beheer over Congo-Vrijstaat dankzij de Conferentie van Berlijn in 1885. Vijftien Europese landen en de VS maakten op die conferentie afspraken over de koloniale verdeling van het Afrikaanse continent. Ook Leopold II wilde een graantje meepikken en claimde het gebied dat nu de Democratische Republiek Congo is. De Conferentie van Berlijn gaf hem de zegen, op voorwaarde dat hij het leven van de mensen daar zou verbeteren. Dat is niet helemaal gegaan zoals de aanwezige landen zullen hebben bedoeld.

Leopold II was vooral geïnteresseerd in het rubber dat er was te vinden, een in die tijd kostbaar product. De Congolezen werden ingezet om het sap van de rubberbomen te verzamelen. Deden ze dat onvoldoende in de ogen van de opzichters die Leopold II ernaartoe had gestuurd, volgden zware lijfstraffen. Zelfs voor jonge kinderen die eveneens moesten meehelpen. Deze praktijken geraakten al snel aan het licht in België en de rest van Europa. Toch kon Leopold II heel lang zijn gang gaan in Congo-Vrijstaat. Met het geld dat hij via de rubberexploitatie verdiende, liet hij grote projecten in België verwezenlijken. Toen hij zijn dood voelde naderen, hij stierf in december 1909, droeg hij (onder druk) in 1908 het beheer van Congo-Vrijstaat over aan de Belgische regering. Het excessieve martelen en moorden vanwege de rubberexploitatie was daarmee verleden tijd, maar de Congolezen zouden een onderdrukt volk blijven tot aan de onafhankelijkheid in 1960.

Wat nu met Leopold II?

Dat het tijdperk Leopold II en Congo-Vrijstaat een flinke smet op de geschiedenis van België is, daar zijn de meeste Belgen het over eens. Al vindt prins Laurent dat zijn oudoom onrechtvaardig wordt behandeld. 'Kijk eens naar wat Leopold II allemaal voor België heeft gedaan.' Maar wat doen we nu met alle bouwwerken en vooral de standbeelden? Moeten die standbeelden van hun sokkel en vernietigd worden? Moet er een plakkaat bij geplaatst worden met een tekst ter duiding? Of in een museum ondergebracht worden? In Brussel zijn al standbeelden beklad. Het districtsbestuur van het Antwerpse district Ekeren heeft besloten een daar aanwezig standbeeld weg te halen, nadat ook dit was gevandaliseerd.

De discussie woedt volop. Vlaams minister van Samenleven Bart Somers gaat een handleiding opstellen voor de Vlaamse gemeenten inzake wat te doen met standbeelden en straatnamen die controverse oproepen. Hij laat zich daarbij adviseren door onder andere historici en filosofen. De federale regering is van mening dat excuses aan de Democratische Republiek Congo op zijn plaats zijn. Dat is dus kennelijk nooit eerder gebeurd. Koning Filip zou daarvoor de aangewezen man zijn en de datum 30 juni het beste moment (60 jaar onafhankelijkheid van Congo).

Als de discussie over Leopold II en andere historische Belgen met een dubieus verleden eenmaal naar tevredenheid is afgerond, als dat gebeurt, wacht een volgende uitdaging voor België: wat te doen met het hedendaagse racisme en de discriminatie op de arbeidsmarkt/woningmarkt? Ook die discussie is al losgebarsten en is bijna net zo oud als die over Leopold II. Gaat België ook daarmee nu eindelijk schoon schip maken?