Rutte, Iohannis of een onverwacht konijn uit de hoge hoed?

14/03/2024

Nu nog even Roemeens president Klaus Iohannis. Bron foto: European People's Party, congres 3 december 2022 Athene, Wikimedia Commons, rechtenvrije foto

Het leek kat in het bakkie te worden voor Mark Rutte, de job als nieuwe secretaris-generaal van de NAVO. Echter, afgelopen dinsdag maakte de Roemeense president Klaus Iohannis bekend dat hij zich ook officieel kandidaat stelt voor die functie. Wat menigeen al had verwacht. Maakt Iohannis een kans?

Interessante figuur

Omdat de meeste lezers zich niet dagelijks zullen verdiepen in de Roemeense politiek eerst maar een korte profielschets van wie Klaus Iohannis is. Hij heeft namelijk een zeer interessante achtergrond. Iohannis is geboren in Sibiu, een stad in het zuiden van Transsylvanië waar de inwoners Duitstalig zijn. Wat ook al uit zijn voornaam valt af te leiden. De aanwezigheid van Duitstaligen in Transsylvanië is nog een overblijfsel van de vele Duitse enclaves in Oost-Europa die daar vanaf de middeleeuwen ontstonden. Meer daarover valt te lezen bij het Duitsland Instituut.

Namens het Democratic Forum of Germans in Romania werd Iohannis in 2000 burgemeester van Sibiu en in die rol herkozen in 2004 en 2008. Iohannis was in 2009 even in beeld om namens een coalitie van partijen het premierschap op zich te nemen van een interim regering, maar daar stak de toenmalige president Basescu een stokje voor. In datzelfde jaar liet Iohannis uitschijnen dat hij op den duur openstond voor de post van president. In 2013 voegde hij zich bij de Roemeense liberale partij (PNL), terwijl hij van huis uit een christendemocraat is (daarom was hij in 2022 ook aanwezig op het congres van de EPP in Athene, foto). Namens de liberalen nam hij deel aan de presidentsverkiezingen in 2014 en won deze. Ook in 2019 kwam Iohannis als winnaar uit de bus. Dit jaar mag hij grondwettelijk niet meer opgaan voor een derde termijn.

Normaal gesproken, vinden de Roemeense presidentsverkiezingen in december plaats. De huidige regering bestaande uit sociaaldemocraten en liberalen heeft echter zitten schuiven met de verkiezingsdata in Roemenië dit jaar. De presidentsverkiezingen zijn drie maanden naar voren gehaald en zijn dus al in september. Dat komt natuurlijk mooi uit, want huidig NAVO-baas Jens Stoltenberg stapt in oktober op. Iohannis zou hem dan direct kunnen opvolgen.

Sterke troeven van Iohannis

Klaus Iohannis maakte zijn kandidatuur dinsdag 12 maart officieel bekend. Naar eigen zeggen is hij tot die stap gekomen in het belang van Roemenië, de NAVO en Europa. Hij wees erop dat Roemenië zich een betrouwbare NAVO bondgenoot heeft getoond onder zijn presidentschap. Momenteel bedraagt het Roemeense defensiebudget 2,5 % van het BBP. Daar heeft hij al een bonuspunt te pakken ten opzichte van Mark Rutte. Het Nederlandse defensiebudget komt dit jaar uit op 1,95%. Wat nog steeds niet de beoogde 2% is. Ten slotte heeft Roemenië zich een trouwe bondgenoot van Oekraïne betoond.

Wat daarnaast zeker in Iohannis zijn voordeel speelt, is het feit dat hij uit een voormalig Oostblokland afkomstig is. De landen in Centraal- en Oost-Europa zien liever een secretaris-generaal van de NAVO die bij wijze van spreken met de paplepel is ingegoten hoe het is te moeten leven onder Russische bezetting/bedreiging. Als laatste troef kan gelden zijn tien punten plan voor de NAVO. Iohannis heeft duidelijk al grondig nagedacht over hoe de NAVO moet opereren onder snel veranderende geopolitieke omstandigheden. Ik heb Mark Rutte er nog geen woord over horen uiten …

Rutte blijft topfavoriet, maar …

Vooralsnog heeft Mark Rutte nog steeds de beste papieren om Jens Stoltenberg op te volgen. Hij zou al de steun hebben van de grote jongens. Biden, Macron en Scholz. Op internationaal politiek gebied speelt Nederland een belangrijkere rol dan Roemenië en Rutte kan tonnen ervaring voorleggen.

Toch zijn er enkele serieuze beren op de weg voor Rutte. Vanaf wanneer is hij beschikbaar? Van Iohannis weten we zeker dat hij per september zijn handen vrij heeft om bij de NAVO aan de slag te gaan. Wanneer Rutte premier af gaat zijn, blijft vooralsnog koffiedik kijken. Stel dat PVV/VVD/NSC/BBB er toch niet uitkomen om samen een regering te vormen, wat dan? Nieuwe formatiegesprekken met andere partijen? Nieuwe verkiezingen? We zijn dan zo weer een paar maanden tot zelfs een jaar verder. En Rutte kan het eigenlijk niet maken om ook voortijdig het demissionaire schip te verlaten.

Verder is er Hongarije. Ja, daar is Viktor Orban weer. Hongarije wil Rutte niet steunen vanwege diens harde houding tegenover het land. Nu weten we dat Orban altijd van mening kan veranderen, zolang hij maar compensatie krijgt voor zijn aanvankelijke nee. Wat die compensatie dan moet zijn, is voorlopig niet duidelijk. In elk geval moeten alle 32 NAVO-leden instemmen met de benoeming. Rutte zou op dit moment op steun van minstens 20 landen kunnen rekenen.

Het blijft spannend

Aanvankelijk zou het besluit over de benoeming van de nieuwe NAVO secretaris-generaal begin april worden genomen. Dit zou ondertussen echter zijn uitgesteld tot juni. Gaat de strijd tussen Rutte en Iohannis of verschijnt nog een derde kandidaat ten tonele? Alhoewel zij haarzelf nooit officieel kandidaat heeft gesteld, gaat de naam van de Estse premier Kaja Kallas ook al maanden rond. Zij zou de eerste vrouwelijke NAVO-baas worden en heeft eveneens als voordeel boven Rutte dat ook zij alles weet van Russische dreigingen en hoe ermee om te gaan.

Het antwoord op de vraag wie de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO wordt, blijft nog even in het luchtledige hangen. Met de officiële kandidatuur van Klaus Iohannis heeft Rutte in elk geval een geduchte concurrent erbij.